Teorija prava i morala

Teorija prava i morala
Autor	Lav Josifovič Petražickij
Originalni naziv	O pobudkach postępowania i o istocie moralności i prawa
Datum izdanja	1904.

• "One obaveze koje se osjećaju kao slobodne u odnosu na druge, prema kojim drugima ništa ne pripada, ne sljeduje od strane objekta obaveze, mi ćemo nazvati moralnim obavezama. / Obaveze koje se osjećaju kao neslobodne u odnosu na druge, osigurane uz njih, prema kojima ono na šta je obavezana jedna strana pripada drugoj strani kao nešto što joj sljeduje, nazivat ćemo pravnim ili juridičkim obavezama. Odnosi između dviju strana ili veze između njih koje se sastoje od obaveza koje nose jedni, a koje su osigurane od strane drugih, nazivat ćemo pravnim odnosima ili pravnim vezama [...] Pravne obaveze, dužnosti jednih osigurane za druge, posmatrane s tačke gledišta one strane kojoj dug sljeduje, mi ćemo, sa stanovišta aktive, nazivati pravima. Naša prava su osigurana za nas, pripadaju nama kao naša aktiva, dug drugih lica. Prava i pravni odnosi u našem smislu ne predstavljaju na taj način nešto izdvojeno i različito u odnosu na pravne obaveze. Ono isto što se sa stanovišta opterećenja, pasive jedne strane naziva njenom pravnom obavezom, sa stanovišta aktivne pripadnosti drugome naziva se pravom, a sa neutralnog stanovišta zove se pravnim odnosom između jedne i druge strane." (Tom I; Glava I: O suštini prava i morala; §3. Dva vida obaveza i normi)

• "Norme prve vrste, jednostrano-obavezne, nezahtjevne, čisto imperativne norme nazivaćemo moralnim normama. / Norme druge vrste, obavezno-zahtjevne, imperativno-atributivne norme nazivaćemo pravnim normama." (Tom I; Glava I: O suštini prava i morala; §3. Dva vida obaveza i normi)

• "Specifična priroda pravnih, moralnih, estetičkih pojava, njihove međusobne razlike i razlike u odnosu na druge doživljaje ne temelje se u oblasti njihovog intelektualnog, već emocionalnog, u našem poimanju impulzivnog sadržaja." (Tom I; Glava I: O suštini prava i morala; §4. Moralni i pravni motorni nadražaji i intelektualno-emocionalni slojevi)

• "[P]od pravom u smislu posebne klase realnih fenomena podrazumijevat ćemo one etičke doživljaje čije emocije imaju atributivni karakter. / Sve ostale etičke doživljaje, tj. doživljaje sa čistim imperativnim motornim nadražajima - nazivat ćemo moralnim pojavama i svrstavat ćemo ih u moral." (Tom I; Glava I: O suštini prava i morala; §4. Moralni i pravni motorni nadražaji i intelektualno-emocionalni slojevi)

• "Naše poimanje prava [...] polazi [...] od negacije realnog postojanja onoga što pravnici smatraju u oblasti prava realno postojećim, kao i od pronalaženja realnih pravnih fenomena kao posebne kategorije složenih, emocionalno-intelektualnih psihičkih procesa, i to u sasvim drugoj sferi (u sferi psihe individue koja vrši spomenute projekcije)." (Tom I; Glava I: O suštini prava i morala; §5. Opseg pojma prava kao atributivnih etičkih doživljaja. Pregled grana pravne psihike koje se obično ne svrstavaju u pravo)

• "Ako radi postizanja smjerljivosti, uporednosti onoga što pod pravom podrazumijeva gore formulisana definicija, s jedne strane, i onoga što pravnici nazivaju pravom i pokušavaju da definišu kao takvo, s druge strane, stati ćemo na projekciono stanovište i uzimat ćemo u obzir pod imenom prava u projekcionom smislu [...] klasu i klasni pojam: "sve imperativno-atributivne norme", ili, razlikujući u skladu s tradicijom (projekciono) "objektivno" i "subjektivno pravo", te ćemo, shodno tome, uspostaviti dva pojma: 1) sve imperativno-atributivne norme (projekciono objektivno pravo), 2) sve dužnosti jednih, aktivno osigurane za druge (pravne obaveze - pravni odnosi - prava, projekciono subjektivno pravo) - onda ćemo, pri poređenju ovih kategorija sa onim što pravnici smatraju pravom u objektivnom ili pravom u subjektivnom smislu, primijetiti ogromnu razliku u opsegu odnosnih klasa. Naime, naše klase su daleko opširnije, naši klasni pojmovi obuhvataju znatno više od onoga što pravnici smatraju (nazivaju) pravom." (Tom I; Glava I: O suštini prava i morala; §5. Opseg pojma prava kao atributivnih etičkih doživljaja. Pregled grana pravne psihike koje se obično ne svrstavaju u pravo)

• "U moral spadaju samo oni i svi oni etički doživljaji čije emocije imaju čisto imperativni karakter, u pravo pak samo oni i svi oni etički doživljaji čije emocije imaju imperativno-atributivni karakter - kakav god da je sadržaj predstava koje ulaze u sastav datoga emocionalno-intelektualnog spoja, kakvi god da su predmeti tih predstava: radnje kao tražene, obavezne, bića kao subjekti prava, činjenice kao relevantne ili normativne činjenice. / Ovdje posebno treba istaći sljedeće: / 1. Imperativno-atributivne (kao i čisto imperativne) emocije jesu apstraktne, blanko impulzije, sposobne da čine spojeve sa svakovrsnim akcionim predstavama, pa, između ostalog, i sa predstavama različitih čisto unutrašnjih aktivnosti (psihičkih pojava). Nemajući u sebi uopće nikakva ograničenja u vezi sa sadržajem akcionih predstava, uspostavljani pojam prava obuhvata i svakakve (realne i zamišljene) imeprativno-atributivne doživljaje i norme koje "propisuju" bilo kakvo čisto unutrašnje ponašanje, tj. čije su akcione predstave - predstave psihičkih pojava [...] 2. Imperativno-atributivne emocije, kao i čisto imperativne, sposobne su, dalje, da se združuju sa predstavama svakakvih, ne samo ljudskih bića u svojstvu subjektivnih pretava, predstava subjekata obaveza ili subjekata prava. Budući da u sebi nema uopće nikakvih ograničenja u vezi sa sadržajem subjektivnih predstava, prezentivni pojam prava obuhvata i sve one imperativno-atributivne doživljaje i norme koje uspostavljaju obaveze najrazličitijih neljudskih bića ili daju prava neljudskih bića, tj. čije subjektivne predstave ne spadaju u svijet ljudi." (Tom I; Glava I: O suštini prava i morala; §5. Opseg pojma prava kao atributivnih etičkih doživljaja. Pregled grana pravne psihike koje se obično ne svrstavaju u pravo)

• "Sa stanovišta savremene nauke o pravu, prava životinja, ubrajanje životinja u kategoriju pravnih subjekata itd. predstavlja, razumije se, potpuno nezamislivu pravnu herezu, čudnu i apsurdnu zabludu [...] Na sreću i čast vrste homo sapiens, pravnici, nesumnjivo, griješe. U davna, divlja i gruba barbarska vremena ljudi nisu bili skloni da pripisuju i poštuju, sa našega gledišta, najelementarnija prava ogromne većine drugih ljudi, robova, inorodaca, inoplemenika itd., da i ne govorimo o životinjama. Ali historijski kulturni proces postepeno ali neprestano vodi ka suštinskoj promjeni ljudske psihike nabolje, pa tako i kad je riječ o pravnoj i moralnoj." (Tom I; Glava I: O suštini prava i morala; §5. Opseg pojma prava kao atributivnih etičkih doživljaja. Pregled grana pravne psihike koje se obično ne svrstavaju u pravo)

• "U skladu sa atributivnom prirodom pravnih emocija, impuls u korist izvršavanja pravnog duga ima karakter pritiska usmjerenog na to da se drugoj strani, subjektu prava, pruži ono što njemu sljeduje; što se pak tiče ponašanja subjekta obaveze, ono nema značaj samo po sebi, već kao način i sredstvo za postizanje toga rezultata na strani subjekta prava. Nauprot tome, moralni impuls ima karakter neposrednog i nezavisnog pritiska u korist određenog ponašanja kao takvog, a ne kao sredstva za zadovoljenje prava drugoga." (Tom I; Glava II: Karakteristične osobine i tendencije prava i morala; 8. Ispunjavanje zahtjeva morala i prava. Odlučujući značaj atributivne funkcije u pravu)

• "Državna i uopće društvena vlast nije volja i nije sila, niti je uopće nešto realno, već je to emocionalna projekcija, emocionalni fantazam; ona, naime, označava poseban vid pravâ koja se pripisuju izvjesnim licima." (Tom I; Glava II: Karakteristične osobine i tendencije prava i morala; 12. Društvena funkcija prava)

• "Pravne pojave su u dvostranoj uzročnoj vezi sa drugim procesima socijalno-psihološkog života. S jedne strane pravo je faktor socijalno-psihološkog života i njegova razvoja, izaziva neke dalje procese u oblasti psihike i ponašanja pojedinaca i masa njihovog razvoja. S druge strane, sámo pravo je proizvod djelovanja izvjesnih socijalno-psihičkih procesa; ti ga procesi tvore i mijenjaju po zakonima uzročne veze." (Tom II; Glava VI: Pravo kao faktor i proizvod socijalno-psihološkog života; 57.)