Pravo, pravda i država

Pravo, pravda i država, djelo italijanskog mislioca Del Vecchia.

---

• "Pravda označuje harmoniju, skladnost, kakvu bilo srazmjernost."

• "U istočnom svijetu, a naročito tamo gdje vlada monoteističko i etičko shvatanje svemira, predikat pravde predaje se prije svaga božanstvu da se označi nepogrešna srazmjera i unutrašnja harmonija njegovih volja."

• "Jasno je da bi druge vrline, osobenije, priličile manje, ili ne bi, uopće, ni najmanje priličile božanstvu, kao što mu - ovo treba imati na umu - ne bi priličila ni vrlina pravde kada bi se ova shvatila u uskom ili 'pravom' smislu kao izvršenje obaveza koje se može zahtijevati od drugih."

• "Što se tiče dužnosti ljudi, vršenje pravde, po ovom istom shvatanju sastoji se u tome da čovjek poštuje, u potpunosti i ne izmjenjujući je niukoliko volju božanstva, ulazio ili ne u to poštovanje kakav odnos prema drugim subjektima. Molitva, žrtva, proslavljanje prazničnih dana, na primjer, smatraju se, kao 'dužnosti pravde' isto toliko koliko ne ubiti ili ne ukrasti: i pravedan čovjek je onaj koji u potpunosti ispunjava sve te dužnosti."

• "Temida nije ništa drugo do personifikacija samog odnosa misli ili 'savjeta' Zeusa." (o grčkoj božici pravde Temidi)

• "Njen lik postaje moćniji i strožiji, i, neki put, i svirep, zbog čega se njoj pripisuje ne toliko funkcija arbitražnog sudije, koliko funkcija neumoljive osvetnice i izricatelja kazne. Ovaj ideološki proces, koji nam otkriva mitologija, ide očevidno korak u korak sa ojačanjem autoriteta države i sa progresivnim razlikovanjem prava od ostalih pravila ponašanja u pozitivnom poretku." (o grčkoj božici pravde Dike)

• "Ideju pravde potvrđuje - to ćemo vidjeti, ako dobro uđemo u ovo pitanje - ne bilo koja skladnost ili sličnost, već samo ona koja se pojavljuje, ili može da se pojavi, u odnosima između više lica; ne svaka srazmjernost između predmeta, ma kakvi oni bili, već upravo ona, koja je, prema danteovom stihu hominis ad hominem proportio. Pravda je, izražena svojim punim značenjem, načelo koordinacije između bića pravnih subjekata."

• "Subjektivno biće, ukoliko je svjesno samoga sebe, neminovno zamišlja prema sebi jedan objekat, koji ulazi tim samim u sferu svijeti. Antitezu između ja i ne ja obuhvata i njome vlada to isto ja, koje upravo živi i razvija se preko ovog stalnog dvojništva i gotovo razlamanja sebe. Ovo je jedan od elementarnih zakona kritičkog idealizma koji je gnoseološka analiza već potpuno osvijetlila i koji je dovoljan, takođe, da se odbaci ontološki dogmatizam ili pozitivistički empirizam (koji je, isto tako, jedna vrsta dogmatizma). Ono pak što kritika nije do sada dovoljno istakla, jeste da objekat, koji subjekat stavlja prema sebi, može, i sam, od ovoga da bude priznat kao subjekat: u kojoj se hipotezi javlja jedan nov odnos, koji se ne može više svoditi prosto na opću antitetičku formulu: ja i ne ja, već mora da se shvati upravo kao međusubjektivni odnos, tj. odnos između jednoga ja i jednog drugoga ja."

• "Alteritet ili bilateritet koji je svojstven svakoj pravnoj determinaciji, tj. istovremeno razmatranje više subjekata koji su idealno postavljeni na isti nivo i predstavljeni, tako reći, jedna u funkciji drugoga; paritet ili početna jednakost, koji se pretpostavlja između učesnika u jednom odnosu te vrste; reciprocitet ili nerazdvojna korelacija, po kojoj afirmacija jedne personalnosti u ovom obliku znači u isto vrijeme njeno ograničenje u odnosu na personalnost koga drugoga, koji se neizbježno afirmira u tom istom aktu; a granica predstavlja, u isti mah, odvajanje i spajanje, pri čemu sa zahtjevom ide obaveza, sa vlašću potčinjavanje, pošto ništa od svega ovog ne može da stoji samo za sebe, već dio služi svrsi kao dopuna drugoga. Iz te formule izlazi još i da se djejstvovanje svakoga, na ovakav način, ocjenjuje samo utoliko ukoliko se objektivno sreće ili prepliće sa dejstvovanjem drugoga..."

• "(...) pravda, koja postaje najviša, dakle, u zahtjevu, da svaki subjekat bude priznat od drugih onoliko koliko vrijedi, da se svakome dodijeli od drugih ono što mu pripada."