Ljubomir Tadić

Ljubomir Tadić
Rođenje	14. maj 1925. Smriječno, Crna Gora
Smrt	2013

• "[V]alja primijetiti da je teško naći i jednu oblast naučnog ispitivanja na području društvenih nauka u kojoj postoji toliko kontroverzi i neslaganja među teoretičarima koji se izjašnjavaju za marksizam, kao što je to oblast proučavanja prava." (Teorija J. B. Pašukanisa i neki problemi marksističke teorije prava)

• "To što ekonomski odnos predstavlja nucleus socijalnih, pa prema tome i pravnih odnosa, i što svaku sociološku analizu treba, po Marksu, počinjati od tog odnosa, nipošto ne znači da materijalističko shvatanje historije predstavlja neki "ekonomizam" i "ekonomski materijalizam". Oni koji Marksu prigovaraju za ekonomizam žele ustvari da mu prebace za jednostranost jer je, kažu takvi teoretičari, ekonomska strana ljudskog života samo jedna strana tog života a ne i jedina. Ali ako stvarno pogledamo šta nam oni nude umjesto Marksove teorije, onda ćemo vidjeti da to nije ništa drugo nego spekulacija koja smatra da se ljudski život iscrpljuje u duhovnom procesu, da se područje socijalnog uopće, a pravnog posebno, iscrpljuje u duhovnom stvaranju čovjeka. Time se narečena jednostranost materijalističkog shvatanja historije želi da zamijeni sa stvarnom jednostranošću ideologije. Ali Marks ustvari i ne ističe ekonomski život kao jedinu stranu ljudskog života, nego samo pokazuje da je ona ta koja u kranjoj liniji određuje i uslovljava druge oblike toga života. Zato čitav spor marksizma sa ideologijom ne počiva uopće na području ekonomije, nego na području sociologije." (Ibid.)

• "Pri određivanju suštine marksističke teorije prava možemo se zato složiti sa Razumovskim, koji tvrdi da ona predstavlja sociološku i socijalističku kritiku buržoaskih pravnih teorija; sociološku ukoliko ispituje porijeklo pojedinih pravnih instituta i kategorija u realnom okviru razvitka društva, a naročito na primjeru razvitka svojinskih odnosa, a socijalističku ukoliko se suprotstavlja ideološkoj spekulaciji, koja zamagljuje i mistificira prolazni karakter forme prava time što je jednostano tretira sa pozicija one historijske faze u razvitku te forme koja je bliska razvijenom obliku društva robno-novčane privrede. Kao sociološka kritika, marksistička teorija prava se služi dijalektičko-materijalističkim metodom saznanja i ne dozvoljava nikakve proizvoljne konstrukcije pravnih pojmova, nego ove prati paralelno sa historijskim razvitkom državnopravnih ustanova, razvitkom koji ne ide postrani od razvitka građanskog društva. Kao socijalistička kritika ona ima u vidu da je pravo proizvod historijske evolucije i postojanja zakona robne privrede i da sa nestajanjem tih zakona i njihovog idejnog refleksa, čija je zajednička baza društveni odnos iz koga rezultira sukob konkurentskih privatnih interesa, nestaje i odnos među ljudima koji je posredovan ili, kako bi to Pašukanis rekao, "obojen" pravom." (Ibid.)

• "Ako je pravo forma, onda ono mora biti forma nečega a ne prazna supstancija, nešto posebno od nečega, od sadržine. Uostalom, svako insistiranje na odvajanju forme prava od društva i njegovih odnosa, pod imenom određivanja specifičnosti prava, ne znači ništa drugo nego čuvanje "ezoteričnog" i "tajanstvenog" karaktera prava, što neposredno vodi njegovoj mistifikaciji i fetišizaciji. A u tom se mistifikovanju i fetišiziranju prava sastoji "Adamov grijeh" svakog pravnog formalizma pa i onog Kelzenovog tipa. Da normativisti, kao čisti formalisti, nisu u stanju da ostanu logički dosljedni svojoj polaznoj metodološkoj orijentaciji, najbolje pokazuje sam Kelzen sa svojom teorijom o razlikovanju "efektivnosti" i "važenja" prava. Kelzen je prisiljen da prizna neophodnim ubacivanje jednog "komada stvarnosti" u svoju formalističku doktrinu da njegove kategorije ne bi ostale da vise u vazduhu, tj. da ne bi izgubile svako raison d’etre." (Ibid.)

• "Sudbina sovjetske teorije prava uopće, a naročito sudbina Pašukanisove teorije prava, pokazuje zajedno sa ostalim velikim primjerima iz historije radničkog pokreta da su se svi prvi pokušaji revolucionarnoga mijenjanja, kako svijeta, tako i slike o tom svijetu, završavali u obliku herojskog "jurišanja na nebo", koje je davalo svoje žrtve i svoje mučenike. Ali zar pregalaštvo i mučeništvo jednog Đordana Bruna ne slavi danas "stoljeće koje je on predvidio"?" (Ibid.)

Djela

• Filozofija prava (1982.)